Tafsiran Keperluan Hiburan Islam di Malaysia, 1980-2020

Kongsikan Bersama

*Oleh: Zamarul Hashim:)

Muzik atau nyanyian seperti nasyid merupakan salah satu hiburan yang sinonim dengan masyarakat Muslim. Tokoh ulama (sarjana Muslim) silam, memiliki perbezaan pandangan tentang hiburan yang mengandungi unsur muzik atau nyanyian. Contohnya, Imam Malik berpandangan hanya orang fasiq (tidak baik) terlibat dalam muzik dan nyanyian. Manakala Imam Nawawi menyatakan majoriti golongan ulama memutuskan bahawa penerimaan upah oleh penyanyi menerusi aktiviti nyanyiannya adalah haram di sisi Islam. Namun, terdapat juga pandangan ulama yang mengharuskan nyanyian seperti Ibnu Hazm dan Abu Bakar ibn al-Arabi. Mereka bersepakat bahawa riwayat hadith (cerita individu/sahabat nabi berdasarkan kenyataan atau perbuatan Nabi Muhammad) berhubung pengharaman nyanyian dalam Islam adalah batil (tidak benar).

Photo via: islam.gov.my
Di Malaysia tafsiran berhubung keperluan hiburan dari sudut Islam seringkali diutarakan oleh institusi agama dan golongan agamawan. Contohnya, pada 12-13 Mei 1981, persidangan Muzakarah Jawatankuasa Fatwa Majlis Kebangsaan Hal Ehwal Ugama Islam Malaysia memutuskan bahawa, hukum nyanyian dan pendengar kepada nyanyian adalah harus. Keharusan tersebut tertakluk kepada syarat seperti senikata nyanyian adalah baik, tidak lucah, tidak biadap, tidak mendorong kepada maksiat, tidak bercampur gaul antara lelaki dengan perempuan dan tidak membawa kepada fitnah.
Photo via: chedinsphere.blogspot.com
Bekas jemaah Darul Arqam (pertubuhan dakwah popular tahun 1980-an yang menganjurkan pembudayaan sosial dan ekonomi berteraskan Islam) seperti Pahrol Muhamad Juoi pula berpandangan, hiburan dalam Islam diperlukan masyarakat Muslim dalam kuantiti sedikit tanpa berlebihan. Beliau meletakkan kedudukan nasyid sebagai hiburan sampingan kerana ia sekadar iklan kepada hiburan asasi masyarakat Muslim seperti zikir dan solat. Hal ini selaras dengan fenomena nasyid yang kemuncaknya dapat dilihat pada tahun 1990-an menerusi kumpulan Raihan iaitu penjenamaan baharu daripada kumpulan The Zikr yang dipengaruhi oleh dakwah Darul Arqam 1980-an. Kumpulan nasyid seperti Raihan dan Huda turut memberi impak positif kepada masyarakat Muslim mahupun ekonomi di Malaysia tahun 1990-an. Contohnya, Joel S. Kahn menyatakan terdapat pandangan bahawa kumpulan nasyid tersebut menyelamatkan kedudukan syarikat naungannya iaitu Warner Music in Malaysia pada tahun 1997 meskipun berhadapan dengan krisis ekonomi global. Ini kerana kumpulan nasyid popular tersebut memperoleh keuntungan memberangsangkan menerusi penjualan album lagu-lagu nasyid mereka.
Photo via: discogs.com

Sehingga awal abad ke-21 sebagaimana fatwa yang dikeluarkan oleh Pejabat Mufti Wilayah Persekutuan Malaysia menerusi Bayan Linnas (keterangan permasalahan masyarakat) tahun 2019, hukum hiburan dalam Islam seperti nyanyian dan muzik konsisten pada tahap “harus” (dengan memastikan etika murni yang dianjurkan Islam). Persoalannya mengapa golongan agamawan tidak cenderung memutuskan bahawa nyanyian itu hukumnya “sangat dibolehkan” dalam Islam? Jawapannya adalah untuk memelihara masyarakat dari terlibat dengan gejala sosial negatif sebagaimana anjuran lagu atau nyanyian dari Barat. Contohnya, hasil kajian Fakulti Perubatan Universiti Pittsburg pada tahun 2005 hingga 2007 menunjukkan bahawa 80 peratus lagu rap menggalakkan penggunaan dadah dan arak. Perkara tersebut sangat membimbangkan kerana lagu rap dari Barat turut mendapat liputan meluas termasuk Malaysia pada tempoh berkenaan. Adakah meminum arak atau alkohol merupakan satu kegiatan atau budaya negatif yang perlu dibimbangi masyarakat? Jawapan adalah Ya. Ini kerana situasi di Malaysia kini tular berkenaan dengan kes pemandu mabuk dibawah pengaruh alkohol atau arak sehingga menyebabkan kecederaan serta kematian orang awam dan anggota keselamatan. Kesimpulannya, hiburan menurut sebahagian golongan agamawan di Malaysia diterima dalam Islam tetapi keperluannya tidak boleh melampaui batasan pelanggaran hak kemanusiaan berteraskan gejala sosial negatif.


“Bayan Linnas Siri Ke-197: Islam Dan Muzik”. 14 Julai 2019. Laman Rasmi Mufti Wilayah Persekutuan. https://muftiwp.gov.my/en/artikel/bayan-linnas/3570-bayan-linnas-siri-ke-197-islam-dan-muzik (dicapai pada 7 Jun 2020).

Pahrol Mohamad Juoi. “Penghibur yang Tidak Terhibur”. Gentar Rasa. 15 Disember 2019. https://gentarasa.wordpress.com/2019/12/15/penghibur-yang-tidak-terhibur/?fbclid=IwAR3VqpUmNtWZT1d2-6Epvtp301UMoca4sEV3GaCvpPvi_CXQU6heufALiGk (dicapai pada 7 Jun 2020).

Kahn, J.S. 2003. “Islam, Modernity,and the Popular in Malaysia”. Dlm. Malaysia: Islam, Society and Politics. Virgina Hooker & Noraini Othman (eds). Singapore: Institute of Southeast Asian Studies. hlm 147-163.


Kongsikan Bersama